Nỗi niềm làng gốm Mỹ Thiện

Thứ tư, 12/06/2013 00:00

(Cadn.com.vn) - Nằm hiền hòa bên dòng sông Trà Bồng thơ mộng, làng gốm Mỹ Thiện ở TT Châu Ổ, H. Bình Sơn (Quảng Ngãi) ra đời cách đây 200 năm. Thời vàng son, nơi đây là nơi cung cấp các sản phẩm gốm độc đáo cho thị trường các tỉnh miền Trung, Tây Nguyên. Trải qua bao thăng trầm, biến cố lịch sử, gốm Mỹ Thiện vang bóng một thời giờ đây đang lụi tàn, mai một dần.

MỘT THỜI VÀNG SON

Cùng với làng gốm Thanh Hà nổi tiếng ở Hội An (Quảng Nam), làng gốm Mỹ Thiện cũng từng được xem là “thủ phủ” của những sản phẩm gốm. Có vị trí địa lý thuận lợi vì nằm ngay bên dòng sông Trà Bồng, thông ra cửa biển Sa Cần nên việc giao thương buôn bán, chuyên chở hàng hóa rất thuận lợi. Theo tài liệu văn tế tổ nghề của làng thì làng gốm Mỹ Thiện ra đời cách đây hơn 200 năm, tổ nghiệp của làng gốm là hai ông Phạm Công Đắc và Nguyễn Công Ất, quê gốc ở Thanh Hóa vào Quảng Ngãi lập nghiệp. Sản phẩm của làng nghề rất da dạng, phong phú về chủng loại như: chum, chóe, ghè, hũ, bình hoa, tượng động vật, tượng thờ, lư hương...

Thời kỳ hưng thịnh, nghề làm gốm ở Mỹ Thiện được xem là nghề “hái ra tiền”, vì sản phẩm làm ra tinh xảo, độc đáo nên được khách hàng rất ưa chuộng, là niềm tự hào của người dân làng gốm Mỹ Thiện. Kỹ thuật làm gốm Mỹ Thiện từ xa xưa, hiện nay vẫn còn một số ít bậc cao niên trong làng am hiểu tường tận, như cách chế tác ra men, kỹ thuật nung. Ông Phạm Hậu (83 tuổi, TT Châu Ổ) người có hơn 23 năm kinh nghiệm làm gốm chia sẻ: “Một trong những đặc trưng để gốm Mỹ Thiện không dị bản so với gốm ở các làng nghề khác chính là kỹ thuật lên men, chủ yếu là loại men màu xanh nước biển, được pha chế bởi những “tuyệt kỹ” gia truyền của mỗi gia đình”.

Vợ chồng ông Trịnh vẫn ngày đêm gắn bó với nghề gốm, với ước mơ một ngày kia làng gốm Mỹ Thiện hưng thịnh ngày nào sẽ hồi sinh.

Tuy là nghề truyền thống, nghiệp làm gốm chảy trong huyết quản, gắn bó máu thịt với cư dân làng gốm Mỹ Thiện, nhưng kể từ năm 1998, Hợp tác xã gốm Mỹ Thiện sau hơn 10 năm tồn tại đã phải giải thể, hơn 50 lò gốm theo tổ nghiệp của ông cha đành ngậm ngùi chuyển sang nghề khác, kiếm kế mưu sinh. Ông Phạm Thiểm (75 tuổi, TT Châu Ổ) bộc bạch: “Hợp tác xã bị giải thể vì sau nhiều năm sản xuất không hiệu quả, sản phẩm làm ra ế ẩm vì đồ nhựa gia dụng Trung Quốc tràn lan trên thị trường, giá cả rẻ lại tiện dụng. Người tiêu dùng quay lưng với sản phẩm truyền thống, khiến những người theo nghiệp “đất sét bàn xoay” như chúng tôi không khỏi chạnh lòng”. Hiện nay, cả làng gốm vang bóng một thời giờ chỉ còn duy nhất một lò gốm “vật vã” bám trụ với nghiệp của tổ tiên.

NỖI NIỀM NGHỆ NHÂN

“Móc neo cuối cùng” của làng nghề gốm truyền thống trứ danh là nghệ nhân Đặng Văn Trịnh ( 51 tuổi) ở khu phố 2, TT Châu Ổ. Gia đình ông 5 đời làm gốm, riêng ông hơn 35 năm gắn bó với nghiệp gốm của tổ tiên. “Thời kỳ hưng thịnh, gốm là kế sinh nhai của cả cái làng này, nhưng kể từ năm 1998, nhiều lò gốm bắt đầu “rơi rụng” dần. Thấy người ta bỏ hết, rồi nhiều người đã đổi đời nhờ vào những nghề mới, nhiều lúc làm mình cũng nản lây, nhưng mình mà cũng bỏ nốt như họ thì cái nghiệp tổ tiên “gầy” dựng mấy trăm năm, xem như đổ sông đổ biển”, ông Trịnh bộc bạch.

Đam mê cái nghiệp của ông cha đã “gầy” dựng nên thương hiệu, thời điểm gốm làm ra ế ẩm, không còn đảm bảo cuộc sống cho làng, nhiều người không bám trụ nổi, nhưng ông vẫn quyết tâm “giữ lửa” cho làng gốm. “Cuộc sống gia đình nhiều lúc rơi vào cảnh túng quẫn, lò gốm sản xuất cầm chừng, thu nhập eo hẹp từ lò gốm không đủ nuôi gia đình. Vợ con phàn nàn dữ lắm nhưng tôi cứ chặc lưỡi, thôi mặc kệ, mình cứ dốc hết tâm sức vào mỗi sản phẩm làm ra thì lẽ nào không sống được”. Hôm chúng tôi đến, ông cùng vợ đang hì hục bên những mớ đất sét, căn nhà cấp 4 nằm hút sâu trong một con hẻm, không gian lò gốm chật hẹp, chất đầy những chum, chóe, bình hoa. Đôi bàn tay gầy guộc, uyển chuyển “vuốt tay, be chạch” trên bàn xoay, tỉ mẩn trong từng công đoạn.

Ông nói: “Gốm Mỹ Thiện giờ đã qua cơn bĩ cực, nhưng chưa thể hồi sinh. Điều tôi trăn trở là những bậc “tiền bối” của làng nghề theo thời gian, giờ chỉ còn đếm trên đầu ngón tay. Còn lớp trẻ bây giờ không còn mấy ai mặn mà với cái nghiệp của tổ tiên nên không có hậu nhân để truyền nghề, sợ sau này cái nghiệp của ông cha không gìn giữ được”. Cũng theo ông Trịnh, gốm Mỹ Thiện không phải vì kém chất lượng mà không có chỗ đứng trên thị trường mà nguyên nhân chính là do khâu quảng bá sản phẩm cũng như việc mở rộng quy mô, ứng dụng khoa học kỹ thuật vào sản xuất vẫn chưa được Nhà nước có chính sách quan tâm hỗ trợ, đào tạo truyền nghề. Sản phẩm từ gốm tuy không tiện dụng bằng những loại vật dụng sản xuất từ nhựa nhưng lại đẹp, bền chắc, không độc hại với người tiêu dùng. Và một khi người “giữ lửa” của làng không còn thì nguy cơ mai này gốm Mỹ Thiện bị thất truyền là một kết cục đã được dự báo trước.

Bạch Vân